Minggu, 15 Juni 2025

Mengeti Hari Kartini

Dening: Eni Siti Nurhayati

Ibu kita Kartini, putri sejati
Putri Indonesia harum namanya
Ibu kita Kartini, pendekar bangsa
Pendekar kaumnya untuk merdeka

Swara ambata rubuh nyanyekake lagu Ibu Kita Kartini ngebaki aula SD-ku. Engga ra krasa sikil lan tanganku obah-obah dhewe ngetutake irama lagune. Ya, dina iki tanggal 21 April, dina pengetan wiyosane Ibu Kartini.

Hayooo, sapa sing durung ngerti marang Hari Kartini? Hmmm, gak ana sing ngacung. Wis ngerti kabeh? Wah, hebat lan keren kabeh kok bocah Indonesia!

Ngendikane Bu Umi, wali kelasku, bocah-bocah kudu tansah ngelingi jasa-jasane para pahlawan kanthi mengeti dina-dina nasional sing wis ditetepake pemerintah. Salah sijine ya Hari Kartini iki.

Ah, senenge atiku saben pengetan Hari Kartini tumeka. Kawit tanggal siji April, aku sakanca wis umyeg nyepak- nyepakake apa ae sing arep digawe wayah tanggal selikur teka. Paling ora, pas dina dheng-e nyilih kebayake sapa? Hehehe...

Tiba dinane pengetan Hari Kartini, aku wis siyap grak kawit jam lima isuk. Mbakyu lan ibuku ibut macaki aku. Gak aku thok, ana kancaku uga sing melok didandani neng omah. Siji, loro, telu, papat, lima. Sssttt, mbakyuku rak melok ekstra tata rias ing sekolahane, mulakna dheweke pinter ngrias kaya ibuku.

Brai praenan wis mungkur, sakbanjure sirahku dipasangi sanggul cilik. Ihhhh, piye ngunu! Seneng ning rada isin-isin uga! Sakbanjure aku nggawe rok maksi lan kebayak werna putih susu lan dipasangi slendhang werna soklat enom. Klop wis karo sandhal jinjit werna putih susu.

Sakwise mari macak kabeh, aku sakanca dhampyak-dhampyak mlaku bebarengan tumuju sekolahan. Kok mlaku? Sekolahanku cedhek, kok. Ketok saka omahku!

Biyuh, biyuh, nalika aku sakanca mlaku thimik-thimik, tangga sak gang padha nyawang kanthi polatan seneng. Aku lan kanca-kanca uga seneng! Kiplik-kiplik... mlakune kaya peragawati ing tipi. Hihihi...

Satekane ing sekolahan, barisane Kartini cilik didhewekna barise, gak kaya biyasane sing campur kanca sakkelas. Jejer ngarep dhewe wiwit kelas siji ngan- tek kelas enem. Terus kanca-kanca la- nangku piye? Pengetan iki kabeh macak busana nasional. Rame lan agreng banget swasanane!

Aku malih kelingan nalika dadi putri ayu ngamping mantenane mbakyuku. Macak ayu persis kaya dina iki, malah wektu iku nggawa kipas gedhe barang.

Coba delengen kanca, klambi Kartini- ku sing werna kopi susu iki ginawe saka turahane kain brokate mbakku. Ngi- sorane, nggawe maksi sragam riyaya wingi. Hla sepatune? Nyilih nang mi- sananku sing gedhene padha. Sanggule? Sanggul warisan saka mbakyu-mbak- yuku. Turun temurun critane. Murmer. Murah meriah!

***

"Bocah-bocah, dina iki kita mengeti dina Kartini. Sapa Kartini iku? Piyam- bake, Raden Ajeng Kartini, sing miyos tanggal 21 April taun 1879, kawentar kadidene pawongan sing merjuwangake emansipasi wanita. Emansipasi wanita iku nglungguhake priya lan wanita kanthi padha. Contone kaum priya isa sekolah, kaum wanita uga."

"Engga dinane iki sakehing wanita Indonesia isa ngrasaake donya kang endah ing saknjabane omahe. Isa se- kolah, kuliyah, makarya, lan sapa- nunggalane, padha karo priya. Iku kabeh asil saka perjuwangane Ibu Kartini. Se- bab, biyen bocah wadon iku ora pareng sekolah..." pidhatone bapak kepala kanthi disampekake kanthi semangat. "Sapa sing pengin niru perjuwangane Ibu Kartini?"

Kabeh ngacung. Klebu aku! "Piye carane?"

Aku lan kanca-kanca padha tolah- toleh. Piye carane, ya? gak ana sing ngacung kanggo njawab.

"Kanthi sinau sing tenanan! Bocah- bocah kudu nduweni cita-cita sing dhu- wur! Kudu nduweni tekad lan semangat kanggo nggayuh cita-cita mau. Sang- gup?" bacut pangandikane bapak kepala.

"Sanggup!" jawabku bebarengan kanca kabeh. Sanggup, sanggup, sang- gup!

Aku pancen ngidholakake Ibu Kartini. Mau bengi aku malah wis maca crita sugenge lan perjuwangane kanthi maca buku Kartini sing ana ing omah. Engga sakjudhul-judhule aku apal!

"Coba saiki digatekna maneh, Pak Guru arep takon. Sapa sing ngerti ju- dhule buku kumpulan surat-surate Kartini?"

Aku ngacung dhuwur. Aku paling ngerti jawabane!

"Habis Gelap Terbitlah Terang, Pak," jawabku banter saka barisan tengah.

"Sapa sing njawab iku? Ayo maju mrene!"

Olala, sakwise ana ngarep aku diutus njawab maneh nganggo mik sing dilungane Pak Kepala. "Habis Gelap Terbitlah Terang, Door Duisternis Tot Licht, Pak, " jawabanku gemontang sing disusul tepuk ambata rubuh saka sakehing peserta upacara dina iki.

"Bener. Pinter banget!" pangan- dikane bapak kepala sekolah muwuhi bungahe atiku. Kabeh ngeploki maneh amarga jawabanku sing dibenerna mau. Ya, ya, ya. Dina iki pancen dina sing paling nyenengna kanggoku!

Selasa, 03 Juni 2025

Rembulan lan Mawar ing Pojok Latar

dening: Isngadi Marwah Atmaja

Ibu
Rembulan kang katon dhuwur nalika kita sawang saka tengah sawah bera iku
dina iki wis gelem langen ing jero sendhang
kembang mawar kang kita sirami saben dina
dina iki iki uga wiwit ngembang
warnane abang dhadhu

Ibu
Dina iki dhawuhmu nalika iku keprungu cetha
menawa aku wis bisa nyawang rembulan ing njero sendhang lan
kembang mawar ing pojok latar iku wiwit mekar
aku kudu mboyong putri kanggo mantumu

Ibu
Dina iki kaya kembang mawar ing pojok latar
Atiku wiwit mekar
Putri Sekardadu saka kutha wali iku wis gawe getering suksmaku

Ananging Ibu
Nalika aku nyedhak dhapuran kembang mawar-E
tanganku tatu ketancep eri ing gagange
Putri Sekardadu ilang gambare

Ayuningtyas, ...
Aku kepengin sliramu gelem dadi mantune ibuku

Gambiran, 28 Desember 2006

Rabu, 21 Mei 2025

Tata Krama

Apa ta sing diarani tata krama kuwi? Tata krama yaiku sawijining konsep kang ana gegayutane karo tumindak lan solah bawa ing sajrone masyarakat utawa lingkungan tartamtu.


Tata krama awujud paugeran-paugeran utawa norma kang ngatur ngenani tumindak sing kudu ditrapake slaras karo norma sing ana ing sawijining budaya utawa masyarakat. Tata krama biyasane ana sambung rakete karo panganggone basa, sopan santun, lan etika. Kanggone wong Indonesia (mligine kang bakal dirembug ing kene yaiku konteks ing kabudayan Jawa), tata krama penting kanggo njaga sesambungan bab sosial, ngregani, lan ngajeni marang sapadha-padha.

Ing kene punjere bakal ngrembug tata krama bab basa, lan ora ngrembug wujud tata krama liyane kanthi luwih princi. Amarga tata krama ing bab basa wis mulai ditinggalake marang bocah nom lan siswa. Malah generasi tuwa saperangan uga ana sing ora isa basa, utawa misale isa ora ditularake marang anak-anake.

Basa Jawa mujudake salah sawijine basa kang nengenake tata krama. Tegese, wong Jawa kudu nggatekake dhisik sapa sing dadi mitra tutur (lawan bicara). Menawa sing diajak ngomong wong sing luwih nom utawa sapadha-padha bisa nggunakake ngoko, nanging yen sing diajak ngomong wong sing luwih tuwa kudu nggunakake krama inggil.

Basa Jawa dhewe mantha-mantha basane ana patang jinis, antarane yaiku: ngoko lugu, ngoko alus, krama lugu, lan krama alus/inggil.

Luwih jangkepe bisa koksemak ana ing gambar-gambar ngisor iki:

 




Struktur Basa Jawa Ngoko Lugu

Ngoko Lugu basa sing lumrah dinggo saben dina ing bebrayan. Ukara kang migunakake ngoko lugu wiwit jejer nganti katrangan kabeh nggunakake ngoko.

Tuladhane:
  • Aku mangan sega goreng.
  • Klambiku disilih Rudi.
  • Bukune perpustakaan apa wis kokbalekne?
  • Saiki wis awan, lampune ndang patenana!
  • Aja lali sesuk isih ana ulangan!
Struktur Basa Jawa Ngoko Alus

Basa Jawa Ngoko Alus rada beda karo Ngoko Lugu. Ukara kang nganggo Ngoko Alus isih ana tembung alus ing salah sawiji tembunge. Tuladhane ana ing ngisor iki. Tembung kang nggunakake tembung alus dicithak kandel.

Tuladhane:
  • Sampeyan omahe ana ing sisih endi?
  • Bapak lagi ngunjuk kopi ing teras.
  • Mas Joko kesah ing sawah wiwit esuk.
  • Dekwingi aku ketemu sampeyan maem neng warung pecel.
  • Mbak Yuli tumbas trasi ing pasar.
Struktur Basa Jawa Krama Lugu

Basa Krama Lugu nggunakake tembung alus nanging ater-atere (awalan) sipate ora alus, tuladhane panganggone ater-ater tripursa “di-“, utawa nggunakake panambang (akhiran) “-e”. Tuladhane ana ing ukara-ukara ngisor iki:
  • Sekul pecele sampun didhahar bapak.
  • Adhik didukani bu guru nalika wonten sekolah.
  • Mbah Kakung diaturi rawuh kenduren ten daleme Pak RT.
  • Nalika riyadi kula diparingi arta 50.000 dening Mbah Uti.
  • Pak Budi ditimbali Bu Kepala Sekolah.
Struktur Basa Jawa Krama Inggil

Basa Krama Inggil nggunakake tembung alus ing kabeh ukarane. Ater-atere (awalan) uga nggunakake ater-ater alus, semana uga panambange (akhiran) uga alus. Supaya ora ewuh, tuladha-tuladha ukara Krama Lugu ing ndhuwur diowahi ing Krama Inggil ngisor iki:
  • Sekul pecelipun sampun dipundhahar bapak.
  • Adhik dipundukani bu guru nalika wonten sekolah.
  • Mbah Kakung dipunaturi rawuh kenduren ten dalemipun Pak RT.
  • Nalika riyadi kula dipunparingi arta 50.000 dening Mbah Uti.
  • Pak Budi dipuntimbali Bu Kepala Sekolah.

Minggu, 04 Mei 2025

Jawa Kini dan Nanti

Bahasa Jawa (ꦧꦱꦗꦮ: bɔsɔ Jɔwɔ) adalah bahasa Austronesia yang utamanya dituturkan oleh penduduk bersuku Jawa di wilayah bagian tengah dan timur pulau Jawa. Bahasa Jawa juga dituturkan oleh diaspora Jawa di wilayah lain di Indonesia, seperti di Sumatra dan Kalimantan; serta di luar Indonesia seperti di Suriname, Belanda, dan Malaysia. Jumlah total penutur bahasa Jawa diperkirakan mencapai sekitar 75,5 juta pada tahun 2006. Sebagai bahasa Austronesia dari subkelompok Melayu-Polinesia, bahasa Jawa juga berkerabat dengan bahasa Melayu, Sunda, Bali dan banyak bahasa lainnya di Indonesia, meskipun para ahli masih memperdebatkan mengenai posisi pastinya dalam rumpun Melayu-Polinesia. Bahasa Jawa berstatus bahasa resmi di Daerah Istimewa Yogyakarta di samping bahasa Indonesia.

Penggunaan bahasa Jawa di lingkungan masyarakat tentu saja harus mengikuti kaidah-kaidah atau aturan-aturan yang sudah ada, seperti bagaimana penggunaan bahasa Jawa ngoko lugu, ngoko alus, krama lugu, dan krama alus. Penggunaan tingkatan-tingkatan bahasa Jawa ini harus diperhatikan supaya tujuan terlaksananya tatakrama yang baik dan sopan bisa terwujud di kalangan masyarakat, terutama di lingkungan para pemuda di zaman milenial ini yang semakin lama semakin tidak terlalu memahami penggunaan bahasa Jawa dalam kehidupan sehari-hari.

Penggunaan bahasa Jawa yang baik tentu saja harus dimulai di lingkungan keluarga terlebih dahulu, yakni menggunakan pembiasaan. artinya di sini adalah, anak harus didik menggunakan bahasa Jawa yang baik dan benar sedini mungkin, hal ini tentu saja peran orang tua sangat penting.


Jika orang tua tidak bisa mengajarkan anak menggunakan bahasa Jawa yang baik dan benar, maka satu-satunya jalan agar anak mempelajari bahasa Jawa adalah melalui sekolah. Guru bahasa Jawa memiliki peran yang penting untuk peserta didik supaya mereka bisa menggunakan bahasa Jawa yang baik dan benar dalam kehidupan sehari-hari.

Tetapi, seiring munculnya wabah Covid-19 di tahun 2019, kemudian masuk ke Indonesia pada awal-awal tahun 2020, menyebabkan kepanikan massal yang menyebabkan lumpuhnya seluruh kegiatan yang ada di Indonesia, termasuk lumpuhnya kegiatan belajar mengajar di sekolah. Pada akhirnya, kegiatan belajar mengajar di sekolah secara tatap muka untuk sementara di tiadakan dan diganti dengan belajar mengajar melalui daring (online). Namun dalam pelaksanaannya, kegiatan belajar mengajar seperti ini mengalami beberapa kendala, diantaranya adalah: kebijakan pemerintah yang berubah-ubah, kesiapan sekolah dalam mensikapi desain pembelajaran kurang maksimal, guru tidak siap dengan perubahan (pembelajaran melalui internet/daring).

Dampak dari munculnya wabah Covid-19 ini sangat besar, akibatnya anak yang seharusnya setiap hari pergi ke sekolah harus belajar di rumah. Pembelajaran daring sempat memunculkan berbagai permasalahan untuk para pelajar dan guru. Gangguan jaringan menjadi salah satu masalah utama dalam proses pembelajaran daring. Seperti yang diketahui bahwa tidak semua pelajar memiliki tempat tinggal dengan koneksi internet yang memadai. Banyak pelajar yang mengandalkan kuota internet sebagai sarana dalam proses pembelajaran. Biaya yang dikeluarkan oleh pelajar dan orang tua semakin besar karena kuota internet yang dibutuhkan pelajar pun sangat banyak.

Hal ini menyebabkan generasi muda zaman sekarang (khususnya ketika masa pandemi Covid-19) menjadi kurang terkontrol dan terkesan rusak. Hal ini disebabkan oleh banyak waktu luang yang terbuang, sumber belajar digantikan oleh gadget (gawai), usia belum bijak menerima perubahan, dan yang paling penting adalah siswa menjadi kehilangan sosok guru yang seharusnya memberikan pembelajaran secara langsung setiap hari.

Untuk menyikapi hal tersebut, maka guru (khususnya guru bahasa Jawa) harus menyusun rencana dan mempersiapkan hal yang harus dilakukan supaya mapel-mapel bisa tersampaikan dengan baik. Contohnya di sini guru harus bisa melakukan Revolusi IT. Arti dari Revolusi IT di sini adalah guru harus: jangan sampai alergi dengan perubahan (terutama perubahan pada teknologi), melek IT, dan belajar sepanjang hayat.

Lalu hal kedua yang harus dipahami yaitu adalah guru jangan sampai mengalami learning lossLearning loss atau jika diartikan berarti ‘Kehilangan Pendidikan’ merujuk kepada sebuah kondisi hilangnya sebagian kecil atau sebagian besar pengetahuan dan keterampilan dalam perkembangan akademis yang biasanya diakibatkan oleh terhentinya proses pembelajaran dalam dunia pendidikan. Maka dari itu yang harus dilakukan oleh guru adalah: lakukan diagnosa, bangun interaksi dengan peserta didik, susun rencana pembelajaran yang relevan. Jika Revolusi IT bisa dilaksanakan dan melakukan pencegahan terhadap learning loss, maka penyampaian materi bisa dilaksanakan dengan baik dan efektif.

oleh: Eko Wahyuningsih, S.Pd. & Age Mahardika Gustian, S.Pd.

Jumat, 02 Mei 2025

Arti dan Fungsi Bahasa Daerah

Indonesia memiliki beragam bahasa daerah yang harus dilestarikan. Tetapi keragaman bahasa Indonesia terancam punah atau hilang. Penyebabnya karena semakin berkurangnya penutur bahasa daerah asli.

Summer Institute of Linguistics menyebutkan jumlah bahasa daerah di Indonesia ada 719. Sebanyak 707 masih aktif dituturkan oleh masyarakat yang tinggal di daerah masing-masing. Sementara itu UNESCO mencatat ada 143 bahasa daerah di Indonesia berdasarkan status vitalitas atau daya hidup bahasa.

Mengutip dari laman kemdikbud.go.id, berdasarkan hasil pemetaan Badan Bahasa, ada 11 bahasa daerah yang terancam punah di Indonesia.

Bahasa-bahasa yang terancam punah tersebut adalah:
  1. Bahasa Tandia (Papua Barat). 
  2. Bahasa Mawes (Papua). 
  3. Bahasa Kajeli/Kayeli (Maluku). 
  4. Bahasa Piru (Maluku). 
  5. Bahasa Moksela (Maluku). 
  6. Bahasa Palumata (Maluku). 
  7. Bahasa Ternateno (Maluku Utara). 
  8. Bahasa Hukumina (Maluku). 
  9. Bahasa Hoti (Maluku). 
  10. Bahasa Serua (Maluku). 
  11. Bahasa Nila (Maluku).
Cara melestarikan bahasa daerah adalah menjadikan muatan lokal di sekolah. Muatan lokal bisa membuat siswa mempelajari dan menuturkan bahasa daerah di generasi berikutnya.

Menurut Kamus Besar Bahasa Indonesia (KBBI) bahasa adalah sistem lambang bunyi yang arbitrer, yang digunakan oleh anggota suatu masyarakat untuk bekerja sama, berinteraksi, dan mengidentifikasikan diri. 

Mengutip jurnal "Daerah Gambaran Kondisi Vitalitas Bahasa Daerah Di Indonesia" yang diterbitkan Pusat Data dan Teknologi Informasi Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan, bahasa menjadi alat komunikasi antara anggota masyarakat berupa simbol bunyi baik lisan maupun tulisan. Bahasa digunakan untuk bekerjasama, interaksi, dan identifikasi diri. Bahasa dipakai kedua belah pihak untuk berkomunikasi dengan cara tertentu.

Bahasa daerah berkontribusi dalam bahasa Indonesia. Salah satunya melihat rujukan kosakata bahasa daerah pada kamus. Kamus menjadi rujukan dalam memahami makna kata suatu bahasa termasuk bahasa daerah.

Fungsi dari bahasa daerah adalah: 
  1. Lambang kebanggaan daerah.
  2. Lambang identitas daerah. 
  3. Sarana hubungan di dalam keluarga dan masyarakat daerah. 
  4. Sarana pengembangan dan pendukung kebudayaan daerah.  
  5. Bahasa daerah dapat digunakan sebagai bahasa pengantar dalam tahap awal pendidikan.
Artikel ini telah tayang di Katadata.co.id dengan judul "Memahami Arti dan Fungsi Bahasa Daerah " , https://katadata.co.id/safrezi/berita/616003455e7e3/memahami-arti-dan-fungsi-bahasa-daerah
Penulis: Dwi Latifatul Fajri
Editor: Safrezi





Kapustakan Jawi

Ingkang dipunwastani kapustakan Jawi, punika sedaya serat-serat carita, dongeng-dongeng ingkang ngangge basa Jawi.

Wondene basa Jawi punika kagolong basa Austronesia; inggih punika basa-basa ingkang kangge sawarnining bangsa pribumi ingkang dudunung ing kapulowan iring kidul-wetaning jagad Asia; wates ler wiwit pulo Formosa mangidul; wates kilen wiwit pulo Madagaskar bablas mangetan ngantos dumugi jagad Amerika-kidul iring ingkang kilen. Sarehne nama Austronesia punika boten patos kerep kapireng, ing ngriki kula-santuni nama Indonesia.

Nalika taun 1884 Dr. Brandes saged nerangaken bilih bangsa-bangsa kasebut ing nginggil wau ing jaman kinanipun sanget, basanipun satunggal; katrangan punika mawi landhesan panandhinging basa-basa wau.

dening: Prof. Dr. R. M. Ng. Poerbatjaraka

Juli – Agustus 1945 Bangsa Indonesia Ngadhepake Kamardikane

TUMRAP kadang sing saiki yuswa 50 – 60 taunan, bokmenawa bae ngenani bab Perang Pacific iku ming cepet-cepet utawa ora kemutan barisan. Perang Pacific mono perangane Perang Donya II sing kawiwitan awal September 1939, sarana serbuane pasukan Jerman Nazi menyang Polandia. Perang mau ing ndalem wektu sedhela bae kelakon mremen ngobong buwana Eropa. Pasukane Hitler kelakon ngelun pirang-pirang negara ing Eropa, ing ndalem wektu sing ora patia suwe.


Jepang nyerang Hawaii.

Dene Perang Pacific, dumadine wiwit 8 Desember 1941, rikala kapal mabur Jepang wiwit nggempur Hawaii (ing kana isih tanggal 7 Desember), pangkalan armada Amerika ing Pacific. Mangka dhek samana delegasi Jepang isih rembugan karo Pemerintah Amerika ing Washington. Ning Jepang sajake mula nyengaja tumindak kurang jujur. Nggepuk sarta nedya gawe hancure kakuwatane armada Amerika ing tlatah Pacific luwih dhisik. Manawa wis mengkono, lha pasukan Jepang kanthi leha-leha bisa ngejegi saindenge bawana Asia. Jaragan idham-idhamane Jepang wiwit ing sakawit, kagarba ing ndalem “hakko ichi-u”. Bumi saisine kabeh, sakukuban! Jagad raya mawa atap siji. Lan wis mesthi bae sing dadi “atap”-e, yaiku Dai Nippon Teikoku. Kemaharajaan Nippon. Jepang Raya.

Ing kalangane pemerentah Jepang kaloka anane Rancangan Baron Tanaka, sawenehing narapraja Kekaisaran, sing nerangake kepriye lan kaya ngapa krenahe Jepang anggone nedya ngelun jagad. 

Sadurunge kelakon bisa nguwasani donya, Jepang luwih dhisik kudu bisa nguwasani buwana Asia. Sadurunge kelakon ngedjegi saindenge Asia, Jepang luwih dhisik kudu bisa ngereh Cina dharatan. Sadurunge kelakon ngereh Cina dharatan, Jepang kudu bisa njajah Manchuria. Sadurunge Manchuria dijajah, Jepang luwih dhisik kudu bisa nguwasani Korea. Lan nyatane teori mau ditindakake dening kaum militer Jepang temenan.

Bareng Jepang wis kelakon kuwasa ing Korea lan Manchuria, banjur wiwit nggoreg-horeg dharatan Cina. Taun 1937, perangane diwiwiti sarana ngrekayasa anane insiden “Kreteg Marco Polo”, sing ngandhakake manawa ana serdhadhu Jepang sing dibedhil dening pasukan Cina (Kuo Min Tang) ing kreteg mau.

Tembene Jepang malahan metu saka Liga Bangsa-Bangsa (= Volkenbond) sarta samekta nganakake serangan sabanjure, kang kelakon rikala 8 Desember 1941 kaya sing wis diaturake ing ndhuwur.

Kelakon Pearl Harbour dadi berantakan ora karuan; Amerika kelangan kapal perang cacah 18 iji, pesawat terbang 188 ancur, 159 rusak dalah wadyabalane sing tangguh tanggon, sing tiwas ora kurang saka 2000; dene sing ketaton kira-kira ana sewunan. Mangka Jepang dhewe ing ndalem serangan mau mung kelangan pesawat terbang 25, karo sing gugur wong 55.

Sarana mangkono Jepang saikine ana ing ndalem kaanan perawang lumawan Inggris karo Amerika; dene pemerintah Hindia Walanda banjur melu-melu ngumumake perang marang Jepang. Sarana mangkono, ing buwana Asia banjur ana apa kang disebut Front ABCD. Amerika, British, Cina, lan Dutch (Walanda). Sauntara iku Jepang iya kelakon bisa mlebu ing Thailand sarta ing Indo Cina jajahan Prancis kanthi adhem ayem; tegese kelakon bisa meksa pamarentah Thai amrih aweh idin pasukan Jepang manggrok ing kono sarta migunakake Thailand minangka basis. Sarana mangkono dhaerah sing wis kelakon diregem Jepang ing kawitane perang, dumadi saka brang Lor ing pulo Sachalin Kidul, kepulauan Kuril, terus Formosa (Hainan, Taiwan saiki), Pilipina, Hindia Walanda. Hongkong wis direbut rikala Dina Natal 1941; terus Singapore Februari 1942. Menado, Pontianak, Balikpapan, Kendari, Palembang, lha terus tanah Jawa (Maret 1942).

Jendral Douglas McArthur sing rikala samana dadi manggalaning Angkatan Perang AS ing Pilipina tembene uga kepeksa lengser kalungguhan, ninggalake papan kono sarta pertempuran ngrebut benteng Corrigidor ing Pilipina mujudake pertempuran sing ngedab-edabi banget. Mangka benteng mau ing sakawit dikondhangake manawa ora bakal bisa direbut mungsuh. Serdadu AS cacah 15000 kebetheng ing kono sarta dadi tawanan perang.

Uga pasukan Inggris ing Singapore kudu ngakoni ka-“digdayan”-e pasukan Jepang. Tekane serdhadhu Jepang sarana numpak sepedhah ngliwati semenanjung Melayu, dadi saka sisih Lor. Mangka meriem-meriem Inggris dipapanake ing sisih Kidul; merga Inggris ing sakawit ngira yen Jepang teka, tekane mesthi saka sisih Kidul.

Dhek semana ora kurang-kurang serdhadhu Inggris lan Australi sing ngungsi menyang Tanah Jawa. Golek papan sing aman, adhem ayem. Malah aku dhewe weruh kutha Yogya iya ketekan pasukan sing ngungsi mau. Yen bengi padha drom-droman karo nginum alkohol karo dangsa-dangsi dihibur wanita Landa lan Indo ing salah sijine rumah makan ing Malioboro kana. Bokmenawa bae serdhadhu-serdhadhu mau padha mikir: “Sing pengin mati ya ben mati; aku bae dak ngrasakake kenikmatane wong urip”.


Landa teluk, tekuk lutut.

PUNGKASANE sasi Februari 1942, dadi durung ana telung sasi sawise perang, pasukan Jepang wis ndharat ing pulo Jawa. Ing dhaerah Banten, terus ing Eretan Wetan Jawa Kulon, ing Kraton sacedhake Rembang/Tuban. Sedhela bae Jakarta wis karegem; tanggal 4 Maret kutha Ngawi direbut, sarta sarana mangkono pulo Jawa tegese dipotong rong perangan. Terus tanggal 8 Maret ing Kalijati dianakake sapatemone Gubernur Jendral karo jendral Ter Poorten, manggalaning pasukan Tentara Kerajaan karo pasukan KNIL, Hindia Walanda.

Ing ndalem sapatemon mau digawe kerampungan: Pasukan KNIL unduk takluk marang pasukan Dai Nippon tanpa syarat. Diprentahake marang sakabehe pasukan KNIL ing ngendi bae supaya seleh gegaman. Pasukan KNIL bubar. KNIL heeft op te bestaan. Wis ora ana pasukan KNIL maneh.

Sedina sadurunge kedadean mau, ing Jakarta kaum nasionalis nganakake sapatemon uga. Sing gawe ada-ada: Abikusno Tjokrosuyoso sawenehing tokoh pergerakan wiwit dhek jaman sadurunge perang. Kaum pergerakan sing dumadi saka sawetara partai politik sarta ormas mau gawe kerampungan: ngajokake usul marang Pamarentah Militer Dai Nippon ngenani personalia (tenaga-tenaga) pemerintahan Indonesia sing bakal didhapuk dening Dai Nippon. Rikala rapat mau dianakake, isih durung ngaweruhi manawa satemene pasukan Hindia Walanda wis ko-it.

Wondene, tokoh-tokoh Indonesia sing diusulake bakal nyekel peprentahan mau, antarane Mr. Sudjono, Mr. Achmad Subardjo lan Mr. Tadjudin Noor kanggo Menteri Luar Negeri. Dene Moh. Hatta, ir. Surachman, Roedjito (Direktur Perseroan Tanggung Jiwa “Bumiputera” Yogya) dicalonake dadi Menteri Perekonomian.

Ir. Soekarno (sing dhek semono ana Padang), Syahbudin Latif (tokoh Partai Sarekat Islam Indonesia), lan Mahfoed Siddiq (NU saka Surabaya) dicalonake dadi Menteri Pers lan Propaganda.

Isih ana tokoh liyane maneh sing padha dijagokake bisoa dadi Menteri Perdagangan lan Pelayaran Menteri Pembelaan Negara; Menteri Pengajaran lan Pendidikan, lan liya-liyane maneh.

Mesthi bae ora saben wong sing jenenge dicalonake dening rapat mau diajak rembugan luwih dhisik. Ha wong ya mula ora teka ing ndalem sapatemon. Sing cetha bae, usul mau babarpisan ora direwes dening Jepang. Ming dianggep angin bae.

Lan manehe tekane Jepang ana kene ora nedya ngedegake peprentahan nasional sing dumadi saka warga pribumi. Tekane Jepang mrene mula ming nedya golek papan panguripan (lebensraum) wilayah sing sugih guru bakal guru dadi. Sing rakyate mula kesuwur sarwa nrima, apa anane, ora neka-neka. Dhaerah Nan-yo (Selatan) arep didadekake lumbung utawa dhaerah sing terus ajeg bisa asung bulu bekti rupa sakehing keperluan uripe bangsa Jepang.

Malah-malah Jepang isih ing sasi Maret iku uga, ngetokake Undang-Undang sing surasane nglarang sakehing pirembugan, pergerakan sarta anjuran utawa propaganda ngenani aturan dalah susunan negara.

Ha mangka, sadurunge Jepang ndharat ing kene, meh saben ndina radio Tokyo ing ndalem propagandane terus ngajak rakyat Indonesia supaya brontak nglawan Landa. Pasukan Dai Nippon sing gagah perkosa bakal teka mbiyantu.


Nippon nipu wong.

Ora ming iku bae. Uga disebarake surat-surat sebaran saka dirgantara. Isine, ngelingake marang para raja Jawa sarta kawula Indonesia umume, rakyat Jawa khususe anane Jangka Joyoboyo. “Rak wis disebutake ing ndalem Jongko manawa bakal anane bangsa akulit kuning sing bakal angejawa, perlu mbebasake kawula Jawa saka belenggune kaum penjajah.” Sing ora disebutake ing ndalem surat sebaran mau, manawa “anane wong kulit kuning” ing tanah Jawa suwene mung saumur jagung. Dadi, genahe maneh si Jepang ki mula drohun tenanan kae.

Licin lan licik. Pinter ngapusi. Nippon mula nipu wong.Merga dene prentahe Gubernur Jendral Starkenborgh, sawetara jejunggule peprentahan Hindia dikudokake ngungsi menyang Australi. Gubernur Jendral Tjarda sing bakal ngadhepi si Jepang. Dr. Hubertus Jan van Mook Direktur Departemen Perekonomian ing sakawit mopo, malah mrayogakake amrih Tjarda kae sing lunga. Dene Van Mook arep tetep ana tanah Jawa.

Ning Tjarda tetep marang prentahe; lan katemahane Van Mook dikantheni sawetara petinggi Hindia banjur mabur menyang Australi.

Ing antarane para petinggi Hindia sing melu ngungsi mau ana priyagung Indonesia loro. Yaiku Raden Adipati Ario Suyono, warga Dewan Hindia; lan Raden Lukman Jayadiningrat, Direktur Departemen Pengajaran lan Peribadatan.

Ing tembene Raden Adipati Ario Suyono malahan sinengkakake dadi Menteri Negara ing ndalem Kabinet Walanda, pimpinan perdana menteri Gerbrandy sarta dedalem ing London. Priyagung iki mau tembene seda ndadak ing kana sarta disarekake ing salah sijine makam ing Brookwood sarana upacara Islam. (1943)

Uga Raden Lukman Jayadiningrat (sing isih keturunan kaum menak ing Banten) seda rikala taun 1944 ing Australia. Merga saka wasiate, yen seda supaya disarekake ing bumi Indonesia, jenazahe rikala semana banjur dipetak ing Merauke. Tembene, bareng suwasana wis bali normal, jisime banjur dipindhah menyang Surabaya.

Tekane Jepang ing Indonesia babarpisan ora nggawa bab sing apik ora apa. Nasibe bangsa Indonesia uwal saka cengkramane Landa tiba ing cengkremane Jepang, uwal saka tangane macan tiba ing cangkeme baya. Rakyat Indonesia ora ming dilarang gawe organisasi massa utawa partai politik bae. Nyanyi “Indonesia Raya” dilarang; lagu Wilhelmus diganti dadi lagu Kimigayo. Gendera Merah Putih Biru diganti gendera Hinomaru (bunderan srengenge). Gubernur Jendral saiki sebutane Saikoo Shikikan.

dening: Soebagijo I.N

MGMP Bahasa Daerah Kabupaten Banyuwangi

Sugeng Rawuh

Dhateng Kaca Web Resmi MGMP Basa Jawi

Kabupaten Banyuwangi

Mengeti Hari Kartini

Dening: Eni Siti Nurhayati Ibu kita Kartini, putri sejati Putri Indonesia harum namanya Ibu kita Kartini, pendekar bangsa Pendekar kaumnya u...